1. 'el-Eşbâh ve’n-Nezâ’ir, MS 431'

Description:

Binding and script features: Sırtı ve kenarları deri kaplı mukavva üzeri kağıt kaplı cilt. Tezhip özellikleri: IIb-IIIa’daki fihrist, cetveller, konu başlıklarını gösteren yerler, derkenarlardaki önemli yerlere dikkati çeken “matlab” kelimeleri ve önemli görülen bazı kelimeler kırmızı mürekkeple imlâ edilmiştir. 1b-2a’daki cetveller altın yaldızlı mürekkeple imlâ edilmiştir. 3b-44a arasındaki yaprakların mürekkepleri akmıştır.Physical description: x + 233 leaves, (21 lines)/ 22 cm.Contents: el-Eşbâh ve’n-Nezâir, İslam hukukunda küllî kaidelerin ve hükmü benzer meselelerin ele alındığı bir edebi türün adıdır. Nitekim “eşbah” ve “nezâir” kelimeleri de “birçok açıdan ya da bazı açılardan birbirine benzeyen” anlamlarına gelmektedir. İslam hukukunda bu isimle kaleme alınan birçok eser vardır. İbn Nüceym’in (ö. 970/1563) elimizdeki eseri bunların en meşhurlarındandır. 25 Mart 1560’da telifi biten eser müellifin kaleme almış olduğu son eser olup üzerine birçok şerh, haşiye ve ta‘lîk yapılmıştır. Eser Kalkuta, Kahire, Dımaşk gibi yerlerde basılmıştır. Yedi bölümden (fen) oluşan eser, İbn Nüceym’in yine kendisinin daha önce beş yüz kadar fıkhî genel hükümleri derlediği el-Fevâ’idu’z-Zeyniyye fî Fıkhi’l-Hanefiyye isimli eserinin zeyli mesabesindedir. Eserin girişinde gençliğinden beri fıkıh tahsili hususunda arkeolojik çalışmalar yaptığından bahseden müellif, bu alanda memleketi Kahire’de kıyıda köşede ne kadar eser varsa okuduğunu belirterek okuyucuyu zihnen bu yazdığı esere hazırlamaktadır. Öte yandan İbn Nüceym eseri bitirdikten sonra (eserin giriş kısmından önce) okuyanlara kolaylık olması için eserin fihristini hazırladığını da bildirmektedir. Müellifin bu fihrist hazırlama işine önem verdiği, onun fihrist için ayrı bir hamdale-salvele getirmesi ve fihriste “emmâ ba‘d” ile başlamasından anlaşılmaktadır. Ayrıca fihristi eser bittikten sonra hazırladığını/ yazdığını belirtmesi mukaddimelerin eserden önce mi yoksa sonra mı yazıldığı sorusuna da kısmen katkı sağladığı gibi fihristi hazırlama gayesini okuyuculara kolaylık olarak belirtmesi de yazar-okur ilişkisi bağlamında ilgi çekicidir. Müellif, ferâğ kaydında eserin telifinin altı ay sürdüğünü ve bu sürede de kendisinin bir hastalık geçirdiğini belirtmektedir. Ek bilgiler: Eser 1b’de başlamaktadır. Öncesinde X yaprak vardır. Ia’da Arapça beyit ve iki dörtlüğün yanı sıra fıkhî fevâid vardır. Ib boştur; bunu takip eden IIa’da Kuşeyrî ve Hamevî gibi eserlerden Arapça fıkhî fevâid ile Türkçe dörtlük yer alır. Notu atan kimse iktibas yaptığı eserin cilt ve sayfa numarasını da vermektedir. IIb-IIIa’da fihrist vardır; müellifin esere fihrist hazırlamasına rağmen müstensihin de ayrıca bir fihrist hazırlaması nüshanın bir sipariş üzerine çoğaltıldığı intibaını vermektedir. IIIb boştur. IVa’da ise iki adet temellük kaydı, bir tane temellük mührü ve Hamevî’den iktibas vardır. Temellük kayıtlarının birincisi Hamza Tarsûsî’ye aittir. Tarsûsî, bu eseri 1774 (?) senesinde meşru yolla 32 kuruş karşılığında satın aldığını belirtmektedir. Bu kaydın hemen altında da Hamza isimli kişiye ait bir mühür bulunur. Bu, az önceki Hamza Tarsûsî ile aynı kişi olabilir. Mührün altında ise isminin sadece Kara Kayalı kısmı okunabilen, diğer tarafları ise silinmiş bir temellük kaydı daha vardır. Bu kayıtta da nüshanın meşru yolla satın alındığı belirtilmektedir. Fakat ilginç olan, bir önceki sahibin 32 kuruşa aldığı nüsha, bu sefer 12 kuruşa satın alınmıştır. Her iki temellük kaydının da fiili isteshabe’dir. IVb-IXa’da müellif tarafından hazırlanan fihrist vardır. IXb-Xb boştur. 1b’de derkenarda bulunan bir notta, müellifin ağzından bu eserin/nüshanın müellif hattı olduğu belirtilmektedir. Her ne kadar bu ifadeler müellife ait olsa da bu durum elimizdeki nüshanın müellif hattı olduğunu kanıtlamaya yetmez; zira hat çeşidi, nüshanın tezyini, fiziksel özellikler vs. bunun mümkün olmadığını anlatır. Şu hâlde, bu not müstensih tarafından menkûlun minh nüshadan ya da başka bir yerden aynen buraya aktarılmış olmalıdır. Fakat notta ilginç olan şey, müellifin adının Zeynüddîn b. Nüceym değil Zeyd b. Nüceym olarak kayıtlı olmasıdır. Bu da mezkûr notun eserin müellifinin isminin ne olduğu (Zeyn ya da Zeynuddîn) tartışmalarına katkı sağlayacağı anlamına gelir. Derkenarlarda arasında müstensihin de olduğu okurlar tarafından düşülmüş notlar bulunmaktadır. Bu notlar genellikle metni yorumlamaya dair atılan/iktibas edilen notlardır. İktibas edilen eserler arasında özellikle Hamevî dikkati çekmektedir. Bir okuyucu elimizdeki nüshanın özellikle bazı yerlerini Hamevî ile birlikte mütalaa etmiş olmalıdır.Paper type: Filigranlı, açık renk, âherli, orta kalınlıkta kağıtCalligraphic style: Talik / Taʿlīq scriptInk color: SiyahNotes: Written as variable columns in 21 lines per page. Taʿlīq script in black ink with some words and borders in red. Paperback covered with brown paper.Description of script: Yaprak sayısı : X+1b-233b / Sütun sayısı : Değişken / Satır sayısı : 21 / Yazmanın başı - sonu : X+1b-233b